สมมติ กฎหมาย เงินตรา ธนาคารและการ ‘ผายลม’ | ไสว บุญมา 

เงินและทองในบริบทของคำพูดนี้หมายถึงเงินตรา ซึ่งเป็นสมมติ มิใช่แร่เงินหรือแร่ทองซึ่งเป็นของจริงที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติและเคยมีบทบาทสำคัญในการสร้างเงินตรา 

แร่เงินเป็นฐานของการสร้างเงินตราจากยุคสุเมเรียนเมื่อ 5 พันปีก่อน มาจนถึงต้นรัชสมัยของ ร.5 เมื่อทองคำเข้ามาแทน หลายประเทศยังเรียกเงินตราด้วยภาษาที่แปลว่าแร่เงินเช่นเดียวกับไทย แต่ในปัจจุบันประเทศต่างๆ ยกเลิกการเก็บแร่เงินและแร่ทองคำไว้ใช้เป็นฐานของการสร้างเงินตราแล้ว

หลักฐานบ่งชี้ว่า มนุษย์สร้างเงินตราขึ้นมาใช้ก่อนที่จะมีการบันทึกเรื่องราวไว้ในรูปลายลักษณ์อักษร เงินตราเป็นสิ่งที่มนุษย์สมมติขึ้นมาใช้ร่วมกันเพื่อสะดวกแก่การดำเนินชีวิต โดยเฉพาะในด้านการเป็นตัวกลางสำหรับการซื้อขาย ซึ่งเอื้อให้สังคมมนุษย์พัฒนา 

ในประวัติศาสตร์ มนุษย์นำสิ่งต่างๆ มาใช้เป็นตัวแทนเงินตราจากวัสดุที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติโดยไม่ได้ผ่านกระบวนการเปลี่ยนแปลง เช่น เปลือกหอย มาเป็นวัสดุที่ได้รับการเปลี่ยนแปลง เช่น เหรียญต่างๆ ตามด้วยกระดาษ จนถึงตัวเลขในบัญชีธนาคารและต่อมาไม่มีแม้แต่ธนาคาร หากเป็นตัวเลขลอยๆ อยู่ในบัญชีที่สร้างขึ้นบนฐานของการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล

ทั้งเอกชนและรัฐสร้างเงินตราออกมาตลอดประวัติศาสตร์โดยของรัฐมีกฎหมายรองรับ  ดังที่ทราบกันดี ทั้งรัฐและกฎหมายก็ไม่ต่างกับเงินตราในแง่ที่เป็นสมมติอาจโดยคน ๆ เดียวในระบอบเผด็จการ หรือโดยคนกลุ่มใหญ่ซึ่งในบางกรณีวิวัฒน์มาเป็นระบอบประชาธิปไตย  

บางรัฐอาจยอมให้เอกชนสร้างเงินตรารวมทั้งเงินดิจิทัล หรือคริปโท เช่น บิตคอยน์  แต่บางรัฐอาจไม่ยอม  

สหรัฐไม่ห้ามการสร้างเงินตราโดยเอกชน และศาลยุติธรรมลงความเห็นว่าคริปโทฯ เช่น บิตคอยน์ เป็นเงินตรา แม้บางวงการจะมองว่าไม่ใช่ก็ตาม รัฐไทยไม่อนุญาตให้เอกชนสร้างเงินตรา ฉะนั้น คำมั่นสัญญาว่าจะแจกเงินดิจิทัล 10,000 บาทให้แก่คนไทยอายุ 16 ปีขึ้นไปของนักการเมืองหน้าใหม่ ได้กลายเป็นการผายลมไปแล้ว

ในยุคปัจจุบัน ธนาคารซึ่งมีสำนักงานสาขากระจัดกระจายอยู่ทั่วไป มีบทบาทสำคัญในการดำเนินชีวิตเมื่อมีเงินตราเข้ามาเกี่ยวข้อง ธนาคารเป็นสมมติที่ถูกตั้งขึ้นมาเพื่อบริการด้านเงินตรา ไม่ว่าจะเป็นเงินตราในรูปของกระดาษและเหรียญ หรือตัวเลขในบัญชี

เมื่อเทคโนโลยีก้าวหน้า สัดส่วนของเงินตราในรูปของกระดาษและเหรียญได้ลดลงจนมักต่ำกว่า 10% ของเงินตราทั้งหมดในแต่ละประเทศแล้ว พร้อมกันนั้น ความสำคัญของอาคารสำนักงานสาขาธนาคารก็ค่อยๆ ลดลงด้วย ในอนาคตอันใกล้ เมื่อเงินตราส่วนใหญ่อยู่ในรูปดิจิทัล สำนักงานสาขาธนาคารอาจหมดความจำเป็น

ในขณะเดียวกัน เทคโนโลยีใหม่ได้เอื้อให้ธนาคารขยายกิจการข้ามพรมแดนได้ง่าย ส่งผลให้ธนาคารขนาดใหญ่สามารถกลืนกิจการของธนาคารท้องถิ่นได้ง่ายขึ้นไปอีก

ธนาคารขนาดใหญ่สามารถเอื้อให้ข้าราชการและนักการเมืองฉ้อฉลโยกย้ายเงินตราได้ง่าย โดยไม่ต้องเดินทางไปต่างประเทศ รวมทั้งสวิตเซอร์แลนด์ ซึ่งมีชื่อเสียงโด่งดังในด้านให้บริการบัญชีลับ รวมทั้งแก่อดีตอธิบดีกรมตำรวจไทยที่หนีอาญาแผ่นดินไปตายที่นั่น 

เมื่อไม่กี่สัปดาห์มานี้ ธนาคารขนาดใหญ่ทั้งในสวิตเซอร์แลนด์และสหรัฐ ประสบปัญหาสาหัสจนรัฐต้องเข้าไปอุ้ม เพราะหากปล่อยให้ล้มละลายจะมีผลกระทบร้ายแรงต่อเศรษฐกิจจริงจำพวกข้าวปลา ไม่ว่าจะเป็นของสวิตเซอร์แลนด์ สหรัฐ และของประเทศทั่วโลก

การควบคุมอย่างเคร่งครัดของรัฐ ยังไม่สามารถป้องกันปัญหาสาหัสถึงขั้นล้มละลายของธนาคารขนาดใหญ่ได้ แต่หลายประเทศกลับยอมให้เอกชนสร้างและใช้เงินตราเอกชนได้ ส่งผลให้คริปโทฯ ขยายออกไปอย่างรวดเร็วโดยปราศจากการควบคุมอย่างรัดกุม เงินตราจำพวกนี้มีความเป็นมายายิ่งกว่าเงินตราของรัฐเสียอีก

 ในอนาคตอันใกล้จึงเป็นไปได้สูงว่าเงินตราจำพวกนี้ จะมีบทบาทสำคัญในการสร้างปัญหาสาหัสขึ้นมาพร้อมกับธนาคารขนาดใหญ่ ใครมีข้าวปลาจึงอย่าปล่อยให้หลุดมือโดยเฉพาะเพื่อไปซื้อคริปโทฯ