ลอตเตอรี่และหวย เกิดง่าย ตายยาก | เกียรติอนันต์ ล้วนแก้ว

ข้อแรก การรวยทางลัดและลาภลอยยังเป็นความหวังของหลายคน ข้อสอง ลอตเตอรี่เป็นทางเลือกหนึ่งในการทำให้ฝันนั้นเป็นจริงได้ ข้อสาม การซื้อลอตเตอรี่เป็นการลงทุน แต่อย่างที่ทราบกันดี การลงทุนย่อมมีความเสี่ยง การลงทุนกับลอตเตอรี่ความเสี่ยงยิ่งสูงกว่าการลงทุนประเภทอื่นมากมายนัก

สมมติว่าคนไทยไม่เคยรู้จักลอตเตอรี่มาก่อน อยู่มาวันหนึ่งรัฐบาลก็เสนอว่าจะสนับสนุนให้มีลอตเตอรี่ จึงเปิดรับฟังความเห็นจากประชาชนว่าจะเอาด้วยหรือไม่ ผลการทำประชาพิจารณ์ได้ข้อสรุปว่าประชาชนสนับสนุนให้มีลอตเตอรี่ รัฐบาลในสมัยนั้นจึงทำตัวเป็นเจ้ามือลอตเตอรี่เสียเอง

ต่อมาเมื่อกระแสสังคมเปลี่ยนไป รัฐจึงออกกฎหมายมาใหม่ให้การเล่นลอตเตอรี่เป็นเรื่องผิดกฎหมาย ลอตเตอรี่เป็นสิ่งเสพติด ประโยชน์ที่ได้การเล่นไม่ใช่รางวัลเพียงอย่างเดียว ความตื่นเต้นเร้าใจตอนนั่งลุ้นว่าเลขที่ซื้อไว้ก็เป็นประโยชน์ที่ได้เช่นกัน 

ดังนั้น แม้รัฐยกเลิกการขายลอตเตอรี่ เหล่านักเสี่ยงโชคก็ยังหาทางตอบสนองความต้องการด้วยการหันไปซื้อหวยใต้ดินหรือเล่นการพนันแบบอื่นแทนอยู่ดี สุดท้ายรัฐอาจต้องกลับมาขายลอตเตอรี่อีก

หากมองในเชิงธุรกิจ การคิดจะกลับมาแข่งกับหวยที่เป็นเจ้าตลาดให้ได้ ลอตเตอรี่ต้องมีความน่าสนใจพอกับหวยใต้ดิน

เรื่องที่รัฐคำนึงถึงหากจะกลับมามี 4 ข้อด้วยกัน

ข้อแรก อุปทานของหวยใต้ดินมีไม่จำกัด อยากได้เลขอะไร อยากซื้อมากน้อยแค่ไหนเจ้ามือก็รับได้หมด จะยกเว้นบางช่วงที่มีเลขเด็ด คนทั้งบ้านทั้งเมืองแห่กันไปซื้อ ก็อาจมีการอั้นไว้บ้าง เพราะถ้าเกิดเลขที่ออกตรงกับเลขเด็ดจริง เจ้ามือมีหวังกระเป๋าฉีก

หากรัฐเข้ามาแข่งโดยมีข้อจำกัดว่าแต่ละงวดจะพิมพ์กี่ใบ พิมพ์เลขอะไรบ้าง รัฐคงต้องเจอปัญหาแน่นอน เพราะไม่สามารถคาดการณ์ได้ล่วงหน้าว่างวดนี้ควรจะพิมพ์เลขอะไรบ้าง จำนวนมากน้อยแค่ไหน เมื่อลูกค้าบางกลุ่ม โดยเฉพาะลูกค้างบน้อยมาหาซื้อจากแผงลอตเตอรี่ไม่ได้ สุดท้ายก็ต้องกลับไปพึ่งหวยใต้ดินอยู่ดี

ข้อสอง เงื่อนไขด้านราคา ลอตเตอรี่ที่ดีคือลอตเตอรี่ที่ซื้อง่าย เลือกง่าย ซื้อได้ตามกำลังเงินของคนเล่น เพราะบางงวดมีเงินน้อยแต่อยากกระจายความเสี่ยงเลยเลือกแทงหลายเลข เลขละนิดละหน่อย

บางงวดได้เลขเด็ดอยากเทหมดหน้าตัก หากรัฐกำหนดราคาตายตัว เช่น ต้องการซื้อแค่สิบบาท แต่ลอตเตอรี่รัฐขายใบละสิบห้าบาท แล้วจะแข่งกับหวยใต้ดินที่มีความยืดหยุ่นในเงื่อนไขนี้มากกว่าได้อย่างไร

ข้อสาม เงื่อนไขเกี่ยวกับรางวัล รัฐมักจะยกเอารางวัลใหญ่มาล่อใจ โดยลืมไปว่าคนซื้อลอตเตอรี่เขารู้ดีว่าโอกาสในการถูกรางวัลใหญ่นั้นมีน้อยมาก หากรัฐสามารถเสนอเงื่อนไขรางวัลที่ยืดหยุ่นกว่าหวย โดยการเสนอเลขรางวัลจำนวนมากกว่าเพื่อเพิ่มโอกาสถูกให้กับผู้ซื้อ ก็น่าจะสามารถดึงลูกค้ากลับมาได้มากขึ้น

ข้อสุดท้าย การจัดสรรผลประโยชน์กับผู้ขายต้องสมน้ำสมเนื้อ เนื่องจากผู้ขายลอตเตอรี่บนดินคือทัพหน้าของธุรกิจลอตเตอรี่ของรัฐ ถ้าค่าตอบแทนไม่จูงใจพอ ก็จะหาคนมาช่วยขายยาก รัฐจึงได้รายได้กลับมาไม่ได้เต็มเม็ดเต็มหน่วย ทำไปทำมา ถ้ารัฐเกิดขาดทุนจนต้องปิดกิจการไป คงจะขายหน้าประชาโลก เพราะธุรกิจนี้ขาดทุนยากมาก

อย่างไรก็ตาม การเล่นลอตเตอรี่เป็นกิจกรรมที่ก่อให้เกิดผลกระทบทางสังคมตามมา การเล่นลอตเตอรี่อาจนำไปสู่การเล่นการพนันประเภทอื่น หากผู้เล่นไม่รู้จักยับยั้งชั่งใจ เล่นการพนันจนไม่เป็นอันทำมาหากิน หมดเนื้อหมดตัว สุดท้ายก็จะเกิดปัญหาสังคมตามมาด้วย

เงินรายได้จากการเล่นลอตเตอรี่ก็เป็นน้ำพักน้ำแรงจากการทำงานของคนซื้อ รายได้เหล่านี้เป็นการโอนทรัพยากรจากคนกลุ่มหนึ่งไปยังอีกกลุ่มหนึ่ง หากเงินก้อนนี้ตกไปอยู่กับเจ้ามือหวยใต้ดิน เขาก็จะเอาไปใช้จ่ายส่วนตัว

แต่ถ้ารัฐได้เงินไปแทนแล้วรู้จักบริหารจัดการให้ดี นำเงินที่ได้มาไปใช้ในการพัฒนาสังคมในโครงการที่ช่วยให้สังคมดีขึ้นอย่างแท้จริงในระยะยาว อย่างน้อยในภาพรวมสังคมไทยก็ยังไม่ขาดทุนเท่าไหร่นัก เผลอๆ ถ้ารู้จักใช้ให้เงินดี ผลสุทธิสังคมอาจกำไรเสียด้วยซ้ำ

ด้วยเหตุนี้ การจะขายหรือไม่ขายลอตเตอรี่บนดินจึงไม่ใช่เรื่องที่ต้องถกเถียงกัน เพราะตามหลักเศรษฐศาสตร์แล้ว ยังไงลอตเตอรี่ก็ต้องเกิดขึ้นไม่ช้าก็เร็ว และหวยเองก็ไม่มีวันหมดไป 

ประเด็นที่รัฐจะต้องคิดให้หนักคือ ทำอย่างไรจึงจะแข่งกับหวยใต้ดินได้อย่างสมน้ำสมเนื้อ และทำอย่างไรจึงจะใช้เงินที่ได้มาเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดกับสังคมไทยในระยะยาว

คอลัมน์ หน้าต่างความคิด
ดร.เกียรติอนันต์ ล้วนแก้ว
อาจารย์ประจำคณะเศรษฐศาสตร์ ม.ธรรมศาสตร์
[email protected]