Pride Month : กฎหมายรับรองเพศของประเทศไอซ์แลนด์

การรับรองเพศของประเทศไอซ์แลนด์ (Iceland) ปัจจุบันเป็นไปตามกฎหมายว่าด้วยการกำหนดเจตจำนงในเรื่องเพศสภาพ (Act on Gender Autonomy) ซึ่งประกาศใช้เมื่อปี ค.ศ. 2019 ต่อมาได้มีการแก้ไขเพิ่มเติมจนถึงปี ค.ศ. 2020  ประกอบด้วยบทบัญญัติจำนวน 18 มาตรา

กฎหมายฉับนี้เกิดขึ้นเพื่อรับรองสิทธิของบุคคลในการนิยามเพศสภาพและสร้างหลักประกันในการรับรองอัตลักษณ์ทางเพศของบุคคล ตลอดจนครอบคลุมถึงการคุ้มครองสิทธิต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับความสมบูรณ์ในร่างกายของบุคคล

นอกจากนั้นยังได้กำหนดนิยามศัพท์ ที่จำเป็นต่อการใช้และการตีความเพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ของกฎหมาย ได้แก่

คำว่าเพศภาพ (Gender) คุณลักษณะทางเพศ (Sex characteristics) การแสดงออกทางเพศ (Gender expression)  อัตลักษณ์ทางเพศ (Gender identity) ความสมบูรณ์เป็นหนึ่งเดียวทางร่างกาย (Physical integrity) และคุณลักษณะทางเพศที่มีความผิดปกติ (Atypical sex characteristics)

การรับรองสิทธิในอัตลักษณ์ทางเพศของบุคคลตามกฎหมายไอซ์แลนด์นั้น ครอบคลุมถึงสิทธิในการนิยามเพศสภาพของบุคคล (Right to define one’s gender)

และสิทธิในการเปลี่ยนแปลงข้อมูลทางทะเบียนเกี่ยวกับเพศสภาพของบุคคลในเอกสารทางราชการ (Right to change the official gender registration)

 

กล่าวคือ บุคคลทุกคนไม่ว่าจะมีอายุและวุฒิภาวะเช่นไรย่อมมี (1) สิทธิในการนิยามหรือกำหนดเพศสภาพของตนเอง (2) สิทธิที่ได้รับการยอมรับในเพศสภาพ อัตลักษณ์ทางเพศ และการแสดงออกทางเพศ

(3) สิทธิในการพัฒนาบุคลิกภาพในการรักษาไว้ซึ่งอัตลักษณ์ทางเพศของตนเอง และ (4) สิทธิในความสมบูรณ์ของร่างกาย รวมถึงอำนาจอิสระในการกำหนดตนเองเพื่อเปลี่ยนแปลงคุณลักษณะทางเพศ

ด้วยเหตุนี้ บุคคลย่อมมีสิทธิในการจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนเพศสภาพตามระบบทะเบียนของประเทศไอซ์แลนด์ รวมถึงมีสิทธิในการขอเปลี่ยนชื่อด้วย

นอกจากนั้น การจดทะเบียนดังกล่าวให้รวมถึงสิทธิที่ได้รับการเปลี่ยนแปลงทางเอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการระบุอัตลักษณ์ของบุคคล รวมถึงเอกสารที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาและการจ้างงานของบุคคลนั้นด้วย

สำหรับเงื่อนไขของการรับรองเพศสภาพของบุคคลนั้น กฎหมายฉบับนี้ได้วางไว้ว่า ห้ามมิให้มีการดำเนินการผ่าตัด รักษาทางการแพทย์ ใช้ฮอร์โมน หรือการรักษาทางการแพทย์ใด ๆ เช่น การรักษาทางจิตเวชหรือทางจิตวิทยา เพื่อเป็นเงื่อนไขให้ได้รับการจดทะเบียนเปลี่ยนแปลงเพศสภาพ

นอกจากนั้น ในกรณีของเด็กอินเตอร์เซ็กย่อมมีสิทธิในความสมบูรณ์ของร่างกายซึ่งสัมพันธ์กับคุณลักษณะทางเพศที่ได้เกิดมา และมีสิทธิได้รับการดูแลสุขภาพที่ดีที่สุดไม่ว่าจะเวลาใด

ในการบังคับใช้กฎหมายฉบับนี้ การดูแลต้องเกิดขึ้นจากการให้ความเคารพต่อสิทธิในการกำหนดตนเองตามเจตจำนงของบุคคลนั้น

ในทางกลับกันหากบุคคลนั้นประสงค์หรือเต็มใจจะเข้าสู่กระบวนการรักษาทางการแพทย์ต้องเป็นไปตามเงื่อนไขที่กำหนดโดยอยู่ภายใต้การดูแลจากคณะกรรมการที่กฎหมายฉบับนี้ได้กำหนดไว้

สำหรับหลักเกณฑ์การยื่นคำขอและการพิจารณาคำขอเพื่อรับรองเพศสภาพ ตามกฎหมายฉบับนี้กำหนดให้บุคคลทุกคนที่อายุตั้งแต่ 15 ปีขึ้นไป ย่อมมีสิทธิในการจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนเพศสภาพตามระบบทะเบียนของประเทศไอซ์แลนด์

การยื่นคำร้องขอเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพต่อนายทะเบียน ซึ่งการยื่นคำขอจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพดังกล่าวนั้น ผู้ยื่นคำร้องย่อมมีสิทธิในการขอเปลี่ยนชื่อด้วย

ในกรณีเด็กซึ่งเป็นบุคคลที่มีอายุต่ำกว่า 15 ปี สามารถจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพได้โดยได้รับความช่วยเหลือจากผู้แทนโดยชอบธรรม

กรณีเด็กซึ่งไม่ได้รับการสนับสนุนจากบิดามารดาหรือฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งในการจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพ อาจยื่นคำร้องขอความช่วยเหลือในการจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพไปยังคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญในการพิจารณาเกี่ยวกับการจดทะเบียนเปลี่ยนแปลงเพศสภาพของเด็ก

(The committee of experts on changes to the gender registration of children and permanent changes to atypical sex characteristics of children)

และมีสิทธิจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพได้นั้นหากคณะกรรมการให้การยอมรับคำขอดังกล่าว

การพิจารณาอนุมัติให้มีการจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพของเด็ก จะต้องคำนึงถึงหลักผลประโยชน์ที่ดีที่สุดสำหรับเด็ก และจะต้องสอดคล้องกับเจตจำนงในการพัฒนาอัตลักษณ์ทางเพศของบุคคลนั้น

ความโดดเด่นของกฎหมายฉบับนี้ ยังได้กำหนดหลักเกณฑ์เกี่ยวกับการจดทะเบียนเปลี่ยนแปลงเพศสภาพกรณีเด็กอินเตอร์เซ็กไว้เป็นการเฉพาะอีกด้วย

ผลจากการจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนเพศสภาพตามระบบทะเบียนย่อมทำให้บุคคลนั้นสามารถใช้สิทธิและหน้าที่ตามเพศสภาพที่ได้จดทะเบียนไว้ ทั้งนี้ กรณีเด็กย่อมไม่สูญเสียสถานะความสัมพันธ์ที่มีต่อบิดาและมารดาของตนที่มีอยู่เดิมก่อนเปลี่ยนแปลงการจดทะเบียนเพศ

ในส่วนของการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพนั้น บุคคลทุกคนย่อมมีสิทธิเข้าถึงบริการด้านสุขภาพและให้เป็นไปตามคุณลักษณะทางเพศของบุคคลนั้น

นอกจากนั้น กฎเกณฑ์ที่บัญญัติขึ้นโดยบังคับใช้กับบุคคลเพศหญิงซึ่งสามารถตั้งครรภ์และให้กำเนิดบุตรได้จะต้องนำมาใช้บังคับกับบุคคลที่สามารถตั้งครรภ์และให้กำเนิดบุตรได้ภายหลังที่บุคคลนั้นได้มีการจดทะเบียนเพื่อเปลี่ยนแปลงเพศสภาพแล้ว

จุดเด่นที่สำคัญอีกเรื่องที่น่าสนใจสำหรับกฎหมายฉบับนี้คือ การรับรองให้บุคคลสามารถจดทะเบียนเพศสภาพโดยสามารถระบุเพศที่เป็นกลาง (Neutral gender registration) ด้วยการระบุเพศ “X” ในหนังสือเดินทาง (Passport) ได้

อย่างไรก็ตาม กฎหมายฉบับนี้ได้กำหนดข้อจำกัดในการเปลี่ยนแปลงข้อมูลทางทะเบียนเกี่ยวกับเพศสภาพของบุคคลไว้ว่าสามารถกระทำได้เพียงครั้งเดียวเท่านั้น เว้นแต่จะเข้าข่ายสถานการณ์ที่จำเป็นอย่างยิ่ง ซึ่งจะขึ้นกับการพิจารณาโดยเจ้าหน้าที่ฝ่ายทะเบียนของรัฐ 

และในกรณีที่บุคคลได้จดทะเบียนเพศตามกฎหมายของต่างประเทศมาแล้ว กฎหมายฉบับนี้ให้การรับรองว่าย่อมมีผลในทางกฎหมายภายในประเทศไอซ์แลนด์ด้วยเช่นกัน.