ดร.อนันต์ จงแก้ววัฒนา นักไวรัสวิทยา : เลือกวัคซีนแบบไหน สยบ‘โควิดสายพันธุ์อังกฤษ’

ไวรัสโควิด-19 ที่แพร่กระจายอยู่ ล่าสุดกลายพันธุ์เป็น 'โควิดสายพันธุ์อังกฤษ' กำลังสร้างปัญหาในเมืองไทย และอย่าเพิ่งคิดว่าจะหยุดแค่สายพันธุ์นี้ ยังมีไวรัสโควิดกลายพันธุ์อาฟริกาใต้ บราซิล ฯลฯ ไวรัสร้ายที่พยายามปรับตัว กลายพันธุ์ เพื่อความอยู่รอดในร่างกายมนุษย์

ถ้าอย่างนั้นวัคซีนที่มีอยู่จะมีประสิทธิภาพปราบไวรัสโควิดกลายพันธุ์ได้มากน้อยเพียงใด และในอนาคตนักวิทยาศาสตร์ต้องคิดค้นวัคซีนใหม่ เพื่อสยบไวรัสโควิดกลายพันธุ์ที่จะเกิดขึ้นหรือไม่  

ขณะที่นักวิทยาศาสตร์กลุ่มหนึ่งมองว่า การกลายพันธุ์น่าจะถึงจุดอิ่มตัว แต่นักวิทยาศาสตร์อีกกลุ่มบอกว่า มันจะกลายพันธุ์ไปเรื่อยๆ แล้วจะมีจุดจบหรือไม่ ยากจะฟันธง

ดร.อนันต์ จงแก้ววัฒนา นักไวรัสวิทยา ผู้อำนวยการกลุ่มวิจัยนวัตกรรมสุขภาพสัตว์และการจัดการ ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ(ไบโอเทค) สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) มีหลายเรื่องที่โยงใยให้เห็นตั้งแต่เรื่อง วัคซีนที่มีอยู่ และวัคซีนในอนาคต รวมถึงไวรัสโควิดกลายพันธุ์ มันปรับเปลี่ยนอย่างไร

และนี่คือ 10 คำถามชวนหาคำตอบ ...

 

(ดร.อนันต์ จงแก้ววัฒนา นักไวรัสวิทยา)

• 1. ในอนาคตไวรัสโควิดจะกลายพันธุ์อีกไหม

แน่นอน อย่างที่ทราบกันอังกฤษเจอสายพันธุ์นี้เดือนกันยายน ปี 2563 อัตราการติดเชื้อจึงเพิ่มขึ้น แต่พอมีวัคซีน คนติดเชื้อน้อยลง มีการกลายพันธุ์ตำแหน่งใหม่ หน้าตาคล้ายอาฟริกาใต้ ทั้งๆ ที่ไม่ได้เอาเชื้อมาจากอาฟริกา แต่เป็นเชื้อที่เปลี่ยนแปลงจากสายพันธุ์ตัวนี้ต่อไปอีก เหมือนที่บอก ไวรัสกลายพันธุ์โดยธรรมชาติอยู่แล้ว

ตอนนี้คนไทยได้รับวัคซีนไม่ถึง 1 เปอร์เซ็นต์ของประชากร พอเกิดเหตุที่ซอยทองหล่อ กรุงเทพฯ ก็ไประดมฉีดวัคซีนที่นั่น ผมมองว่าเป็นการปะรอยรั่วตามวาระเฉพาะกิจ เราต้องระดมฉีดวัคซีนให้ทั่วถึงมากขึ้น บางจังหวัดที่ยังไม่เกิด ก็ไปฉีดวัคซีนให้ก่อนได้ เมืองพัทยา จ.ชลบุรี น่าจะเกิด Cluster(ผู้ติดเชื้อเป็นกลุ่มก้อน)แบบนี้ได้ง่าย ก็ควรฉีดวัคซีนให้ประชาชน ไม่ใช่ตามฉีดเฉพาะที่เกิดปัญหาแล้ว

• 2.วัคซีนจะจัดการกับไวรัสโควิดสายพันธุ์อังกฤษได้แค่ไหน

ต้องเข้าใจก่อนว่า วัคซีนที่ใช้กับสายพันธุ์อังกฤษมีพอ ไม่ได้หมายความว่าใช้ไม่ได้เลย จุดเสี่ยงของไวรัสตัวนี้อยู่ที่กลุ่ม Cluster นักท่องเที่ยว วัยรุ่นที่ชอบเที่ยว มีข้อมูลว่า วัคซีนของแอสตร้าซิเนก้าป้องกันไวรัสสายพันธุ์อังกฤษได้ดีว่าวัคซีนซิโนแวค

ส่วนวัคซีนซิโนแวค อาจพิจารณาฉีดให้กลุ่มสูงอายุ หรือกลุ่มเสี่ยงที่เป็นโรครุนแรง อย่าใช้วัคซีนตัวนี้แบบกระจายเหมือนกันหมด ถ้าใช้แบบนั้นไม่ตรงจุดประสิทธิผลของวัคซีน วัคซีนซิโนแวคมีประโยชน์ในแง่ป้องกันการเกิดโรคได้ดี แต่วัยรุ่นคงไม่เป็นโรครุนแรงจากการติดเชื้อไวร้สโควิดสายพันธุ์อังกฤษ เพราะฉะนั้นวัคซีนแอสตร้าซิเนก้าจะเป็นการลดการติดเชื้อและกระจายเชื้อ ส่วนซิโนแวคลดการเป็นโรค

วัคซีนจอห์นสัน แอนด์ จอห์นสัน ก็ใกล้เคียงแอสตร้าซิเนก้า ส่วนวัคซีนไฟเซอร์ โมเดอร์นา จัดว่าดี ถ้าเอาเข้ามาในไทยได้ ประสิทธิภาพในการใช้กับไวรัสสายพันธุ์อังกฤษสามารถเพิ่มการคุ้มกันในประชากรได้ค่อนข้างดี 

จริงๆ แล้ววัคซีนแอสตร้าซิเนก้าใช้ได้ทั้งกลุ่มสูงอายุและกลุ่มวัยรุ่น เพราะลดการติดเชื้อและลดความรุนแรงของโรค แต่ประเด็นเรื่องลิ่มเลือดอุดตัน อาจทำให้คนกลัว

• 3. หลักๆ คือต้องเลือกวัคซีนให้เหมาะกับกลุ่มคน ? 

ถ้าถามผมตอนนี้ วัคซีนตัวไหนเข้ามา ถ้าพร้อมก็ฉีดไปก่อน เพราะวัคซีนทุกตัวมีประสิทธิผลดีกว่าไม่ได้รับวัคซีนเลย และไม่รู้ว่าวัคซีนตัวใหม่จะมาเมื่อไร รอไปแล้ว ถ้ามาอาจใช้ประโยชน์ไม่ได้ เพราะถึงตอนนั้นก็มีไวรัสโควิดกลายพันธุ์อีก

วัคซีนซิโนแวคตัวที่นำเข้ามา งานวิจัยค่อนข้างชัดเจนว่าใช้ได้ ทำให้อาการของโรคไม่รุนแรง อย่างในบราซิล อินโดนีเซีย ใช้วัคซีนซิโนแวค คนป่วย 80 เปอร์เซ็นต์ไม่มีอาการรุนแรง ไม่ต้องใช้เครื่องช่วยหายใจ แต่ยังมีอาการไอจาม หวัดธรรมดา

ต้องยอมรับว่า จะเจอเคสแบบนี้กับวัคซีนซิโนแวค มากกว่าวัคซีนตัวอื่น อาการประมาณปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เป็นอาการที่ยอมรับได้ ไม่ทำให้สาธารณสุขบ้านเราเดือดร้อนที่ต้องใช้เครื่องช่วยหายใจกับคนกลุ่มใหญ่ๆ  

ต้องทำความเข้าใจกับคนไทยนิดหนึ่งว่า วัคซีนไม่ใช่ยารักษาโรค แต่ป้องกันให้อาการโรคไม่รุนแรง ถ้าฉีดวัคซีนแล้ว จะทำให้เราสู้กับโรคได้ รักษาตัวเองได้ ดีกว่าอยู่ในกลุ่มเสี่ยงไม่มีภูมิคุ้มกันอะไรเลย

• 4. เห็นบอกว่า การตรวจหาไวรัส'โควิดสายพันธุ์อังกฤษ'จะพบเชื้อได้ไวมาก ?

โควิดสายพันธุ์อังกฤษจะเจอเชื้อเร็วมาก ปกติเชื้อไวรัสโควิดจะอยู่ในตัว 7-10 วันก็หายไปแล้ว แต่สายพันธุ์นี้จะอยู่กับเราสองสัปดาห์ ช่วง 5 วันแรกจะมีอาการติดเชื้อ และใช้เวลา 8-9 วันจะหายจากร่างกายหมด นี่คือสาเหตุหนึ่งทำให้คนติดเชื้อเยอะ เพราะอยู่กับคนนาน เห็นได้ชัดๆ จากไทม์ไลน์ของแต่ละคน ต้องย้อนกลับไปสิบวันว่าไปทำอะไรที่ไหนบ้าง

การติดเชื้อในสถานบันเทิงเป็นไปไม่ได้ที่จะติดจากละอองฝอยอย่างเดียว มีคนติดเชื้อโควิดเยอะขนาดนั้น การแพร่ระบาดเป็นวงกว้าง (Super Spreading) จากคนๆ หนึ่งไปหาอีกหลายคน ต้องอยู่ในห้องที่ปิด การถ่ายเทอากาศไม่ดี เช่น ผับ บาร์ อยู่กันเยอะๆ ใกล้ชิดกัน อยู่กันนานๆ โอกาสจะรับเชื้อค่อนข้างสูง โดยเฉพาะการตะเบ็งเสียง ตะโกนคุย และมีข้อมูลค่อนข้างชัดเจนว่า ไวรัสแพร่เชื้อในอากาศได้ มีงานตีพิมพ์เยอะ ไม่ใช่แค่ละอองฝอย

• 5. การรักษาไวรัส'โควิดสายพันธุ์อังกฤษ' ยังใช้ยาแบบเดิมไหม

แบบเดิม ตอนนี้แพทย์มียามากกว่าหนึ่งชนิด มีข้อมูลเยอะมากว่ายาหลายๆ ตัวมีประโยชน์ในการรักษาผู้ป่วย ทางเลือกการรักษามีเยอะขึ้น โอกาสการรักษาหายเยอะ แต่หายป่วยแล้ว ไม่ได้หมายความว่าหายขาด

ผู้ป่วยโควิดหลายคนที่หายป่วยแล้ว จะมีอาการรองโควิด คือ ผลพลอยได้จากโควิด เช่น ปวดเมื่อยตามตัว ผมร่วง นักวิจัยหลายๆ คนพยายามศึกษาว่าเกิดจากสาเหตุอะไร ทำไมมันยังอยู่ในร่างกายเราไม่หายไป แต่อาการเหล่านี้ไม่รุนแรง จนต้องเข้าโรงพยาบาล

• 6. ไวรัสโควิดกลายพันธุ์ที่เกิดขึ้นใหม่ จะทำให้การผลิตวัคซีนต้องปรับเปลี่ยนไหม

เปลี่ยนแน่นอน นักวิทยาศาสตร์กลุ่มหนึ่งเชื่อว่า การกลายพันธุ์ของไวรัสน่าจะถึงจุดอิ่มตัว เนื่องจากเจอการกลายพันธุ์ หลายพันธุ์ หลายที่ ไม่ว่าอินเดีย แคลิฟอร์เนีย ฟิลิปปินส์ อาฟริกาใต้ เจอการกลายพันธุ์หน้าตาคล้ายๆ กัน พอเจอหลายแห่งในสิ่งเดียวกัน ทำให้นักวิทยาศาสตร์บางคนเชื่อว่า มันเป็นจุดอิ่มตัวของไวรัสหรือเปล่า

นักวิทยาศาสตร์อีกกลุ่ม ผมอยู่ในกลุ่มนั้นด้วย เชื่อว่า อย่าประมาทไวรัสมากเกินไป เราไม่รู้ว่ามันจะปรับตัวอย่างไร อย่างไวรัสโควิดสายพันธุ์อาฟริกาใต้ ทุกคนเห็นพ้องกันว่า เป็นสายพันธุ์ที่หนีวัคซีนได้ดีที่สุด

ถ้าบริษัทวัคซีนทั่วโลกไปเร่งทำวัคซีนป้องกันสายพันธุ์อาฟริกาใต้กันหมด แล้ววันดีคืนดีมีสายพันธุ์ใหม่ เราก็ต้องเจอปัญหาเดิม ต้องย้อนกลับมาทำวัคซีนใหม่ เพื่ออัพเดทสายพันธุ์ใหม่ที่จะเกิดขึ้น

(วัคซีนในเมืองไทย ควรมีหลายแบบ เพื่อใช้กับไวรัสโควิดหลากหลายสายพันธุ์)

• 7. ถ้าอย่างนั้นนักวิทยาศาสตร์นักวิจัยที่กำลังทำวัคซีนในเมืองไทย ต้องปรับเปลี่ยนอย่างไร

คนทำวัคซีนในไทยมีหลายกลุ่ม ช่วงแรกๆ ทำวัคซีนใช้กับโควิด-19 ตัวเดียวกัน ผมก็พูดหลายเวทีว่า ประเทศไทยมีความเสี่ยงที่จะเจอไวรัสกลายพันธุ์หลายๆ ที่ นอกจากสายพันธุ์อังกฤษ ยังมีสายพันธุ์บราซิล อาฟริกาใต้ แคลิฟอร์เนีย อินเดีย ฟิลิปปินส์ที่อาจจะระบาดในประเทศไทย

ถ้าอย่างนั้นไม่ควรทำวัคซีนตัวเดียวกัน น่าจะแบ่งกันสู้ ผลิตวัคซีนที่แตกต่างใช้กับหลายสายพันธุ์ ดีกว่ามุ่งไปที่สายพันธุ์เดียว ผมอยากบอกนักวิจัยไทยว่า เราทำงานเป็นทีมประเทศไทย เพื่อประเทศ ไม่ได้ทำแข่งกัน ถ้าทำแข่งกัน คนที่เสียประโยชน์คือ คนไทย และตัวผมเองก็พร้อมรับทำวัคซีนตัวใดตัวหนึ่ง เพื่อป้องกันไวรัสกลายพันธุ์ โดยไม่ทำตัวอื่น  เราจะทำวัคซีนของคนไทยที่แตกต่างกัน มาใช้ให้ทัน หน่วยงานและกลุ่มที่คิดเรื่องวัคซีน จะปรึกษาหารือกันอีกครั้ง วันที่ 27 เมษายน 2564  แต่เจอสถานการณ์โควิด

• 8. ในฐานะนักไวรัสวิทยา ตอนนี้เป็นห่วงเรื่องไหนมากที่สุด

สิ่งที่ห่วงคือ วัคซีนที่เรามีอยู่ตอนนี้ไม่ได้ดีที่สุด ประสิทธภาพไม่ค่อยตรงเท่าไร ถ้ามีไวรัสกลายพันธุ์อาฟริกาใต้เข้ามา จะทำให้เราต้องสู้อีก เพราะไวรัสกลายพันธุ์ยังมีอีกจำนวนไม่น้อย และไวรัสโควิดสายพันธุ์อาฟริกาใต้ มันหนีวัคซีนทั้ง 8-9 ตัวที่ประกาศออกมาว่าจะอนุญาตให้เข้ามาในประเทศไทย

• 9.ไวรัสกลายพันธุ์สายพันธุ์อาฟริกาใต้ ร้ายแรงอย่างไร

มันหนีภูมิคุ้มกันได้ แม้จะฉีดวัคซีนแล้วสองเข็ม คนๆ นั้นก็ยังสามารถติดเชื้อไวรัสได้โดยไม่รู้ตัว เพราะวัคซีนที่ใช้ปัองกันการเกิดโรครุนแรง และคนต่างชาติที่ฉีดวัคซีนแล้วอาจมีเชื้อไวรัสกลายพันธุ์อาฟริกาใต้ แต่ไม่มีอาการของโรค ตอนแรกอาจตรวจไม่เจอ

นักท่องเที่ยวต่างชาติ อาจเอาเชื้อไวรัสโควิดสายพันธุ์อาฟริกาใต้มาปล่อยให้คนไทยที่ยังไม่ได้ฉีดวัคซีนได้ อีกอย่างวิธีการตรวจคัดกรองของไทยอาจมีศักยภาพการตรวจนักท่องเที่ยวเหล่านี้ได้ไม่ดีพอ เป็นความกังวลที่ผมกลัวในเรื่องไวรัสกลายพันธุ์อาฟริกาใต้และบราซิล เป็นประเทศที่อยู่ในลิสต์ที่เราจะเปิดประเทศให้เข้ามา

• 10. โควิดสายพันธุ์อังกฤษนอกจากแพร่เชื้อเร็ว ยังมีลักษณะพิเศษอะไรอีก

ตอนนี้น่าจะเป็นสายพันธุ์ของโลก ระบาดไปน่าจะ 117 ประเทศทั่วโลก (สถิติเดือนเมษายน 64) เพราะมันมีคุณสมบัติแตกต่างจากสายพันธุ์อื่น เพิ่มปริมาณในตัวเองได้เยอะ ติดคนได้ง่าย ถ้าไม่มีภูมิคุ้มกันเพียงพอ และฉีดวัคซีนแล้ว คนก็จะติดเชื้อไปเรื่อยๆ บางคนอาจจะมีอาการป่วยรุนแรง      

ที่มีคนบอกว่า ติดเชื้อแล้วจะมีผื่นแดงด้วย อันนี้เป็นข้อสังเกตของแพทย์ไทย ที่อังกฤษและอเมริกาติดเชื้อเยอะกว่าเรา ยังไม่มีข้อมูลแบบนี้ ดังนั้นอาการทั่วๆ ไปเหมือนไวรัสโควิดสายพันธุ์เดิม ไข้สูง ไอ เจ็บคอ ลิ้นไม่รับรส

แพทย์หลายคนให้ความเห็นเรื่องนี้คือ ปกติรับเชื้อแล้วจะเห็นอาการภายในห้าวัน แต่นี่ฟักตัวภายในสองวันก็เห็นอาการ อยู่กับคนได้นาน แพร่กระจายได้ไว ที่น่ากังวลใจคือ ไวรัสตัวนี้แพร่เชื้อในกลุ่มคนอายุน้อยที่ไปเที่ยวหรือสังสรรค์กัน ติดไวรัสโควิดตัวนี้เยอะมาก

ก่อนหน้านี้ ไวรัสโควิดสายพันธุ์นี้ เข้าไปอยู่ร่างกายคนที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง โดยธรรมชาติภูมิคุ้มกันจะจัดการไวรัสที่อยู่ในร่างกาย 1-2 อาทิตย์ก็ตรวจเชื้อไม่เจอแล้ว เราก็จะหายจากโรคและมีภูมิคุ้มกัน

แต่ถ้าไวรัสเหล่านี้ไปอยู่ในกลุ่มคนภูมิคุ้มกันไม่ดี อาจเป็นโรคบางอย่างหรือกลุ่มคนที่กินยากดภูมิคุ้มกัน เช่นคนเป็นมะเร็ง โอกาสที่ไวรัสตัวนี้จะอยู่กับคนกลุ่มนี้ก็นาน เคยพบกรณีในอังกฤษที่ไวรัสตัวนี้อยู่ในคนกลุ่มนี้ภูมิคุ้มกันน้อยกว่าสามเดือน และไม่สามารถกำจัดไวรัสตัวนี้ออกจากร่างกาย

แต่ขณะเดียวกันมีภูมิคุ้มกันบางอย่างพยายามฆ่าไวรัสออกจากร่างกาย แต่น้อยมาก จนไวรัสหนี ทำให้เกิดการกลายพันธุ์ของไวรัส ซึ่งเป็นข้อมูลชัดเจนว่า ไวรัสที่อยู่ในผู้ป่วยสามเดือน นักวิทยาศาสตร์นำมาถอดรหัสพันธุกรรม พบว่าอยู่กับคนป่วยแบบนี้นานๆ ไวรัสเปลี่ยนแปลงไปอย่างชัดเจน ก็คือ เปลี่ยนแปลงตัวเองเพื่อหนีภูมิคุ้มกันได้