นักวิจัย แนะเร่งผลักดัน "ระบบนิเวศ-มาตรการ" ส่งเสริมหน่วยวิจัยภาครัฐ เอกชน

หลังจากที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภา มีมติเห็นชอบให้ประกาศใช้พระราชบัญญัติฯ นี้เป็นกฎหมาย ไปเมื่อวันที่ 17 กันยายน 2564 ที่ผ่านมา ซึ่ง สอวช. และ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) รวมถึงหน่วยงานในระบบวิจัยและนวัตกรรม ร่วมกันผลักดัน พ.ร.บ. ดังกล่าวมาอย่างต่อเนื่อง

โดยการพูดคุยในครั้งนี้ ได้รับเกียรติจาก รศ.ดร.พงศ์พันธ์ แก้วตาทิพย์ รองผู้อำนวยการ สกสว. ศ.นพ. เกียรติ รักษ์รุ่งธรรม ผู้อำนวยการบริหารโครงการพัฒนาวัคซีนโควิด-19 ศูนย์วิจัยวัคซีน คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ ศ.ดร. พิมพ์ใจ ใจเย็น คณบดีสำนักวิชาวิทยาศาสตร์และวิศวกรรมศาสตร์ชีวโมเลกุล สถาบันวิทยสิริเมธี (VISTEC) มาร่วมพูดคุย ดำเนินรายการโดย ดร. กิติพงค์ พร้อมวงค์ ผู้อำนวยการ สอวช.

 

รศ.พงศ์พันธ์ กล่าวถึงสาระสำคัญของ พ.ร.บ. นี้ว่า เป็นการพูดถึงการกำหนดความเป็นเจ้าของของผลงานวิจัยและนวัตกรรม ในกรณีที่ใช้เงินสนับสนุนจากภาครัฐ โดยเมื่อประมาณ 40 กว่าปีที่แล้วในสหรัฐอเมริกามีการออกกฎหมายที่ชื่อว่า Bayh-Dole Act ตามชื่อของสมาชิกวุฒิสภาที่ผลักดันกฎหมายฉบับนี้ เนื่องจากมองว่าเมื่อรัฐเป็นเจ้าของงานวิจัยและนวัตกรรม การที่จะเอาไปใช้ประโยชน์มีข้อติดขัดหลายอย่าง และไม่มีแรงจูงใจในการขับเคลื่อนให้เกิดการใช้ประโยชน์ จึงเสนอให้ยกผลงานให้ผู้รับทุนเป็นเจ้าของ เพื่อสร้างแรงจูงใจในการนำผลงานไปใช้ประโยชน์ ทำให้นักวิจัยมีแรงผลักดันในการสร้างผลงานดีๆ เพิ่มมากขึ้น

ซึ่งหลังจากสหรัฐอเมริกาเริ่มใช้กฎหมายนี้ พบว่ามีจำนวนสิทธิบัตรเพิ่มสูงขึ้นมาก การถ่ายทอดเทคโนโลยีจากมหาวิทยาลัยไปสู่ภาคเอกชนก็เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วอย่างเห็นได้ชัด ประเทศไทยเองมีการผลักดันเรื่องนี้มากว่า10 ปี เมื่อได้ประกาศใช้เป็นกฎหมายก็เชื่อว่าจะช่วยทำให้สามารถนำเอาผลงานวิจัยและนวัตกรรมออกไปใช้ประโยชน์ในเชิงพาณิชย์ได้มากขึ้น

 

ด้าน ศ.นพ. เกียรติ ให้ความเห็นว่า การที่มีกฎหมายข้างต้นออกมา เห็นได้ชัดว่าจะช่วยลดความซ้ำซ้อนในการเป็นเจ้าของสิทธิบัตร และการนำผลงานวิจัยและนวัตกรรมไปใช้ประโยชน์ ทำให้การดำเนินการต่างๆ คล่องตัวมากขึ้น สำหรับประเทศไทยกฎหมายนี้จะช่วยเข้ามาหนุนในด้านหนึ่ง แต่คิดว่ายังไม่เพียงพอ หากประเทศไทยจะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างก้าวกระโดดจากการมีสิทธิบัตรจำนวนมากขึ้น ต้องเป็นสิทธิบัตรระดับโลก หรือนานาชาติ ไม่ใช่สิทธิบัตรเฉพาะในประเทศ

สิ่งที่ทำให้เกิดบรรยากาศการวิจัยของประเทศไทยได้นั้น จะต้องหนุนให้เกิดการขับเคลื่อนไปพร้อมกันแบบคู่ขนาน คือการทำให้มีระบบเอื้อให้นักวิจัยทำวิจัยแข่งขันในระดับโลกได้จริง และมีระบบเอื้อให้นักวิจัยมีความรู้ในเรื่องการต่อยอดทำให้สิทธิบัตรออกไปเป็นใบอนุญาตที่นำไปใช้ได้จริง แน่นอนว่า พ.ร.บ. นี้จะสร้างการเปลี่ยนแปลงให้นักวิจัยกล้าขอทุนรัฐบาลมากขึ้น แต่ในขณะเดียวกัน ระบบนิเวศในแต่ละสถาบัน และในระดับประเทศก็ยังคงต้องทำอยู่ โดยเฉพาะการให้ความสำคัญกับการจัดตั้งสถาบันหรือศูนย์วิจัยด้านการวิจัยและพัฒนาในภาคเอกชน ให้สัดส่วนนักวิจัยส่วนใหญ่ไปอยู่ในภาคเอกชน เพราะสามารถนำผลงานไปใช้ได้จริงตั้งแต่แรก

“ประเทศไทยอาจจะต้องคิดต่าง การจัดตั้งทีมวิจัยอาจไม่ต้องใหญ่ มีขนาดเล็ก แต่มุ่งเฉพาะเจาะจงไปในประเด็นสำคัญเพียงประเด็นเดียว และทำอย่างจริงจัง เมื่อมาดูข้อจำกัดหรืออุปสรรคของมหาวิทยาลัย สิ่งที่ต้องให้ความสำคัญคือการมี Block Grant เพื่อสร้างความคล่องตัวในการบริหารจัดการ อย่างการจัดตั้งหน่วยวิจัยที่ให้งบประมาณในลักษณะ Block Grant ไม่ต้องเสียเวลาขอทุน ไม่ดูกระบวนการ แต่ดูผลลัพธ์ที่ออกมา ต้องมีการกำหนดดัชนีชี้วัดผลงาน (KPI) ที่ชัดเจนว่าเมื่อได้รับจัดสรรงบประมาณไปแล้วต้องทำอะไรบ้าง และแต่ละหน่วยงานที่ได้รับการจัดสรรทุนไปแล้ว สามารถรวมตัวกันทำงานในรูปแบบ Cluster Focus ได้ ซึ่งเป็นวิธีหนึ่งในการสร้างระบบนิเวศที่ดี สร้างให้มีสิ่งแวดล้อมที่อยากจะสร้างผลงานวิจัย รวมไปถึงการตั้ง Holding Company เช่น CU Enterprise ที่สร้างให้เกิดสตาร์ทอัพขึ้นหลายราย เพราะฉะนั้นหน้าที่จริงๆ ของหน่วยงานให้ทุนคือการสร้างระบบนิเวศ และเมื่อมาเสริมกับ พ.ร.บ. ที่ปลดล็อกออกมาเป็นกฎหมาย ถ้าระบบนิเวศโดยรวมง่ายขึ้นก็เป็นหนึ่งในการอำนวยความสะดวกให้นักวิจัยไม่ต้องกังวลในการขอทุนจากรัฐบาล” ศ.นพ. เกียรติ กล่าว

ในมุมของนักวิจัย อย่าง ศ. พิมพ์ใจ มองว่า การสร้างผลงานนวัตกรรมจากงานวิจัยเป็นเรื่องสำคัญของประเทศ ที่จะทำให้ประเทศเดินหน้าต่อไปได้ ตัวอย่างผลงานวิจัยของสถาบันวิทยสิริเมธี เมื่อจัดระดับความพร้อมของเทคโนโลยีสู่อุตสาหกรรม (Technology Readiness Levels: TRL) ในช่วง 3 ปีแรก ผลงานส่วนใหญ่จะเป็นเทคโนโลยีที่จะอยู่ในต้นน้ำ แต่ในปีต่อๆ มา เริ่มเห็นความก้าวหน้าในการนำงานวิจัยไปใช้ประโยชน์มากขึ้น มีการออกใบอนุญาต การจัดตั้งสตาร์ทอัพ

รวมถึงการทำต้นแบบเพื่อนำไปใช้ในเชิงพาณิชย์ อีกส่วนหนึ่งที่สำคัญ นอกจากความสำเร็จจากการผลักดัน พ.ร.บ. ส่งเสริมการใช้ประโยชน์งานวิจัยและนวัตกรรมแล้ว การนำผลงานไปใช้ประโยชน์ ผ่านการจัดตั้ง Holding Company ยังมีส่วนช่วยอย่างยิ่งให้งานวิจัยสามารถนำไปใช้ได้จริงมากขึ้น นอกจากนี้ อยากฝากให้กำลังใจนักวิจัยทุกคนให้ยังคงมุ่งมั่นในการทำงานวิจัย หาองค์ความรู้ใหม่ๆ เพื่อจะนำไปสู่การใช้ประโยชน์และนำไปสู่นวัตกรรมต่อไป 

รศ.พงศ์พันธ์ ยังได้กล่าวย้ำถึงความสำคัญว่า การปฏิรูประบบอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อววน.) จนได้มี พ.ร.บ. นี้ประกาศใช้ เป็นส่วนหนึ่งของการสร้างระบบนิเวศให้กับนักวิจัย และเป็นการปลดล็อกครั้งใหญ่ที่จะทำให้เกิดความคล่องตัวมากขึ้นในอนาคต ในส่วนของมาตรการอื่นๆ ที่จะช่วยขยับระบบนิเวศนี้ไปได้ อาทิ การจัดสรรงบประมาณในลักษณะ Block Grant ให้งบประมาณตรงไปที่หน่วยปฏิบัติ ไม่จำกัดแค่ในหน่วยงานรัฐเท่านั้น และใช้เกณฑ์ไปวิเคราะห์ว่าหน่วยงานนั้นให้ความสำคัญกับโครงการที่ตรงกับภารกิจ และกลุ่มเป้าหมายหรือไม่

ซึ่งหน่วยงานจะต้องมีระบบบริหารจัดการงานวิจัยที่เข้มแข็ง, การจัดสรรงบประมาณแบบ Multi-year ทดลองกับส่วนที่เป็นทุนสนับสนุนงานเชิงกลยุทธ์ (Strategic Fund) คือส่วนที่หน่วยบริหารและจัดการทุนรับเงินจากกองทุนไปบริหาร โดยกำหนดว่าจะมีการบล็อกเงินไว้ส่วนหนึ่งไม่เกิน 30% ของกองทุน ให้สามารถเสนอแผนที่เป็น Multi-year ได้ ลดความเสี่ยงของนักวิจัยจากการที่มีเงินทุนรองรับในระยะยาว เป็นต้น ถือเป็นความเคลื่อนไหวส่วนหนึ่ง ที่พยายามจะทำให้ภาคเอกชนที่เป็นนักรบตัวจริงในเชิงเศรษฐกิจให้สามารถขยับไปข้างหน้าได้อย่างเข้มแข็ง และทุกฝ่ายร่วมกันขับเคลื่อนประเทศนี้ด้วยนวัตกรรมอย่างแท้จริง

ด้าน กิติพงค์ กล่าวเพิ่มเติมว่า พระราชบัญญัติส่งเสริมการใช้ประโยชน์ผลงานวิจัยและนวัตกรรม พ.ศ. .… ถือเป็นความก้าวหน้าของระบบการปฏิรูปทางด้าน อววน. โดยในช่วง 3-4 ปีที่ผ่านมา เริ่มเห็นว่าระบบต่างๆ มีการเปลี่ยนแปลง คิดว่านี่เป็นจุดตั้งต้นที่ดี ที่จะสร้างการเปลี่ยนแปลงในระยะยาว ที่สำคัญใน พ.ร.บ. นี้ ยังมีอีกมิติหนึ่ง ซึ่งมากกว่าที่สหรัฐอเมริกาเคยทำ คือได้กำหนดให้กองทุนวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (ววน.) จัดงบประมาณประเภทส่งเสริมการนำเอานวัตกรรมไปใช้ประโยชน์ด้วย ไม่ใช่ทุนในการทำงานวิจัยเท่านั้น แต่เป็นทุนที่นำเอานวัตกรรมไปใช้ ซึ่งเป็นแนวคิดที่ใหม่มาก ขณะนี้อยู่ระหว่างการออกแบบว่ากลไกในการทำตรงนี้จะทำอย่างไร โดยเชื่อว่าการบริหารจัดการและการสร้างระบบนิเวศที่ดีเป็นเรื่องที่สำคัญที่ทุกฝ่ายต้องร่วมกันทำต่อไป