เปลี่ยน‘ศาลเจ้า’เป็น‘หอศิลป์’  สุนทรียะริมคลองมหาสวัสดิ์

"นิเวศที่เราเห็นกันอยู่ทุกวันนี้ หลายๆ ที่ หลายๆ ครั้ง มันเริ่มไม่มีความสมดุล เช่น เมืองมากไป ขยะมากไป สารเคมีมากไป วิธีคิดที่จะให้มันกลับมา ผมก็เอาสุนทรีย์เข้าไปแก้ เอาความงาม ความสำคัญของความเป็นอยู่กลับมา บูรณาการหลายๆ ศาสตร์ ทำให้สิ่งที่กำลังเป็นปัญหาในนิเวศ มันดีขึ้น มันปรับตัวขึ้น แล้วคนก็สามารถเข้าไปมีความสัมพันธ์กันมากขึ้น นี่คือการปรับนิเวศ"

วิจิตร อภิชาติเกรียงไกร

วิจิตร อภิชาตเกรียงไกร ศิลปิน ผู้ริเริ่มโครงการสร้างสรรค์พื้นที่ทางศิลปะเพื่อชุมชน ด้วยการแปลงศาลเจ้าเป็นหอศิลปวัฒนธรรม กล่าวถึง ที่มา ที่ได้ทำงานร่วมกับกลุ่มแนวคิดนิเวศสุนทรีย์ ณ ศาลเจ้าสุบิน / เห้งเจีย ที่ขณะนี้เป็น ‘หอศิลป์ศาลเจ้า หอศิลปวัฒนธรรมชุมชน’ ริมคลองมหาสวัสดิ์ ต.ศาลายา อ.พุทธมณฑล จ.นครปฐม ในเสวนาออนไลน์ หัวข้อ 'นิเวศสนุทรีย์เสวนา ที่จัดโดย กองทุนส่งเสริมศิลปะร่วมสมัย เมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2564

"ผมเป็นศิลปินวาดรูป ปกติวาดรูปแสดง วาดรูปประกวดในสมัยเรียน ต่อมาเริ่มสนใจงานสาธารณะ สิ่งแวดล้อม ปกป้อง อนุรักษ์ ได้ไปพบปะกับสังคม กับชาวบ้าน ก็เริ่มสนใจงานชุมชน ถ้าเราเข้าไปช่วยด้วยจะเป็นยังไง เวลาทำงานศิลปะ ผมรู้สึกว่าวงเล็กๆ มีการชม พัฒนาความคิด และการซื้อขายตามระบบของวงการศิลปะ แต่สังคมวงกว้างไม่ได้เรียนรู้กับเราด้วย คนจำนวนมากในประเทศอาจจะไม่ได้สนใจแนวคิดเรา ผมจึงเปลี่ยนแนวคิดส่วนตัวมาเป็นแนวคิดกว้างๆ เช่น ปัญหาชุมชน ปัญหาสิ่งแวดล้อม ออกมาทำงานสาธารณะ ทำงานกับชุมชนมากขึ้น

หอศิลปศาลเจ้า ริมคลองมหาสวัสดิ์

อย่างงานแรกที่ผมทำเป็น ‘นาวงกลม’ เราเห็นว่าการทำนาของชาวบ้านมีปัญหามา 60-70 ปี นาเริ่มไม่สวยอย่างที่เราคิด ไม่มีกองฟาง ไม่มีบ้าน ไม่มีควาย ก็คิดว่า ถ้าเราเอาแนวคิดทางศิลปะไปพัฒนานา เพื่อให้นากลับมามีความสำคัญมากขึ้น มีความน่าสนใจขึ้น ทำให้เกิดปรากฎการณ์ได้ เกิดคำว่า ‘นิเวศสุนทรีย์’ เป็นนวัตกรรมที่เกิดจากการทำวิทยานิพนธ์ ระดับปริญญาเอก เป็นสิ่งที่ค้นพบใหม่" วิจิตร แสดงความคิดเห็น ซึ่งศาลเจ้าที่กำลังกลายเป็นหอศิลป์แห่งนี้อยู่ในชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ 

"ที่นี่มีการใช้เรือ ใช้ทางรถไฟ ปัจจุบันคลองเริ่มมีการท่องเที่ยว กำลังจะทำให้คลองสวยขึ้น ชุมชนแห่งนี้ คนที่มาจะมีจุดน่าสนใจอยู่ 5 จุด 1.นาบัว 2.ข้าวตัง 3.ฟักข้าว 4.กล้วยไม้ 5.สวนผลไม้ ส้มโอ ขนุน มะม่วง มีเมี่ยงคำดอกบัวหลวง เอาเกสรมาทำน้ำชา บำรุงหัวใจ" 

• ศาลเจ้า ศูนย์รวมจิตใจ

"ศาลเจ้าขนาดสเกลนี้ ทั่วประเทศมีเยอะมาก เริ่มถูกทิ้งร้าง คนแก่ อากง อาม่า เริ่มจากไป น่ากลัวว่าจะถูกรื้อ ถูกเปลี่ยนแปลง ถูกทิ้งร้าง มีหมาแมวหรือใครไม่รู้ไปเฝ้า พื้นที่อย่างนี้มันมีประวัติศาสตร์ มีคุณค่า เราเองอยู่ในวงการศิลปวัฒนธรรม ถ้าจะให้สืบต่อหรือมีชีวิตชีวาก็น่าจะเพิ่มประโยชน์ เพิ่มหน้าที่ เปิดให้ชุมชนใช้ ถ้าเราทำได้ ที่นี่ก็จะเป็นกรณีศึกษาว่า ความร่วมสมัยจะทำให้เกิดอะไรขึ้นบ้าง

หอศิลป์ศาลเจ้า ริมคลองมหาสวัสดิ

ที่แห่งนี้มีประวัติศาสตร์น่าสนใจ มีที่มาโรแมนติก มีความเชื่อ มีความรู้ มีเรื่องของผู้คน รัชกาลที่ 4 ทรงให้มีการสร้างคลอง ในสมัยรัชกาลที่ 5 มีทางรถไฟ ผมเป็นห่วงว่าริมคลองเดี๋ยวนี้สภาพมันเปลี่ยนไปหมด บ้านไม้ก็หมด ริมฝั่งก็เริ่มเป็นคันปูน มีแต่รถวิ่ง เราก็รีบมาทำให้รู้ว่ามีวัฒนธรรมจีนที่เติบโตและอาศัยในพื้นที่นี้ สร้างเนื้อสร้างตัวมีคุณประโยชน์แค่ไหน ก้าวต่อไปของที่นี่คือเป็นแหล่งเรียนรู้

ผมเรียนมาด้านนี้ ในเรื่องของความสัมพันธ์ ไม่ใช่แค่รู้จัก แต่เป็นความสัมพันธ์แบบสุนทรียะสัมพันธ์ มีความร่วมมือมีส่วนร่วม ชุมชนช่วยผม ผมช่วยชุมชน วันมาฆะบูชา (26 ก.พ. 2564) ที่ผ่านมา ศาลเจ้าแห่งนี้ มีการไหว้เป็นครั้่งแรก นับจากวันปีใหม่ ตรุษจีน ชาวบ้านที่มาก็ชอบนะ เขายอมรับการเปลี่ยนแปลงได้

หอศิลป์ศาลเจ้า ริมคลองมหาสวัสดิ ์

ในส่วนของการเปลี่ยนแปลง ภาพเทพเจ้าไม่ได้วาดใหม่ เป็นของเดิม มีการปรับนิดหนึ่ง กับปรากฎการณ์ใหม่ๆ ศาลเจ้าต้องพร้อมที่จะรองรับคน ในส่วนของการทำสีศาลเจ้า ผมเชื่อมโยงกับสีพิพิธภัณฑ์ทางยุโรป ที่เคยเห็นพื้นสีมะกอก นี่คือเจตนาว่า ศิลปะมาถึงศาลแล้วนะ"

 

• หอศิลป์ในศาลเจ้า

"ที่นี่จะเป็นศูนย์เรียนรู้ มีพื้นที่แสดงศิลปะร่วมสมัย มีภาพเขียน ชาวบ้านอาจจะไม่ได้สนใจ แต่การมาของภาพเขียน ทำให้ชาวบ้านต้องเรียนรู้ว่าโลกมันมีสิ่งนี้อยู่ด้วย ในขณะเดียวกัน คนในกรุงเทพฯที่มาก็จะได้รู้ว่า โลกนี้มีชาวบ้านที่ทำขนมอร่อย มีคนปลูกต้นไม้ มีผลไม้อร่อย เราจะทำให้ 4-5 องค์กรมาเจอกัน มีศิลปิน, มีชาวบ้าน, มีนักท่องเที่ยว, มีสื่อโซเชียล เพื่อทำให้เกิดความร่วมมือมากขึ้น

พื้นที่ตรงนี้ผู้ที่สามารถมาใช้ประโยชน์ได้ มีชุมชน มีวัด มีบ้าน ชาวบ้านสมัยใหม่ เขามีนวัตกรรม ทั้งอาหาร ทั้งขนม ว่างๆ เราอาจเอาสูตรอาหารมาโชว์วิธีทำ มีโรงเรียนขนาดเล็ก 100-200 คน ก็เอาเด็กนักเรียน มาวาดรูปหรือทำกิจกรรม มีทุนเล็กๆ น้อยๆ จากกระทรวง และผู้ใหญ่ใจดีมาให้

หอศิลป์ศาลเจ้า ริมคลองมหาสวัสดิ์ 

อีกเจตนาหนึ่ง ในฐานะคนในวงการศิลปะ อยากเอางานศิลปินเพื่อนๆ พี่ๆ ครูบาอาจารย์มาแสดง เพื่อให้เขาเรียนรู้ชุมชน เอางานที่เคยแสดงในหอศิลป์หรูๆ มาอยู่ในหอศิลป์บ้านๆ เป็นหลักคิดแบบศิลปินสมัยใหม่ที่นานาชาติกำลังสนใจ วิธีคิดแบบนี้ไม่ได้มองแค่คนดู แต่มองถึงการแสดงออก ในอนาคตอาจจะมีศิลปินมาเวิร์คชอปที่นี่ ลงเรือวาดรูปกัน ขึ้นจากเรือ แล้วเอามาแสดง มันก็จะมีเนื้อหาที่ลึกและเข้มข้น

หอศิลป์ศาลเจ้า ริมคลองมหาสวัสดิ์

จากแผนผัง มีศาลเจ้า มีลานเอนกประสงค์ มีศาลา มีสตูดิโอของผม ที่สามารถวาดรูปเขียนรูป ทำงานได้ทุกอย่าง มีระเบียง มีครัว คือมาที่นี่ เหมือนเป็นเรสซิเดนท์ ผมแค่ทดลองให้เห็นว่าพื้นที่แบบนี้ ทั่วประเทศมีเยอะ แล้วคนในชุมชน ศิลปินในชุมชน หรือผู้นำชุมชน ก็สามารถมาดูที่นี่ได้ ทำให้เป็นกรณีศึกษา"

 

      ............

      หมายเหตุ : หอศิลป์ศาลเจ้า หอศิลปวัฒนธรรมชุมชนริมคลองมหาสวัสดิ์ เลขที่ 43 หมู่ 1 ตำบลศาลายา อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม 73170 โทร. 089 447 3947 เริ่มขับเคลื่อนศิลปะวัฒนธรรมร่วมสมัย ตั้งแต่เดือนมีนาคม 2564 เป็นต้นไป