วิธีป้องกัน‘มะเร็งลำไส้ใหญ่’ มีทางเลือกดีๆ ที่ควรรู้

“เวลาเป็นโรคอะไร ทุกคนจะต้องตอบเหมือนกันหมด จะต้องโทษว่าเป็นพันธุกรรม ถ้าเราเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ ก็จะมองว่าคนในบ้านไม่เป็น แล้วทำไมเป็น ถูกคะประโยคนี้ ” รศ.พญ.สติมัย อนิวรรณน์ หน่วยโรคทางเดินอาหาร ภาควิชาอายุรศาสตร์ โรงพยาบาลจุฬาฯ ลงกรณ์ ตั้งคำถาม แล้วเฉลยคำตอบ พร้อมให้ข้อมูลอย่างละเอียดในงานเสวนา มะเร็งลำไส้ใหญ่ ใส่ใจ ป้องกันได้ ของคณะแพทย์ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยให้ข้อมูลว่า มีเพียง 20 เปอร์เซ็นต์หรือ 1 ใน 5 ที่มีคนในครอบครัวเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่แล้วคนๆ นั้นเป็น

นั่นหมายถึง 80 % ของผู้ป่วยมะเร็งลำไส้ใหญ่ไม่เคยมีคนในครอบครัวเป็นมะเร็งมาก่อน แต่มีปัจจัยแวดล้อมอื่นๆ อีก อาทิ ร่างกายของเรามียีนเป็นตัวควบคุม มีกระบวนการซ่อมแซม แต่กระบวนการเหล่านี้ก็ชราภาพตามวัย

“กระบวนการในร่างกายของเราเมื่อซ่อมแซมแล้ว บางทีก็ไม่ปกติเหมือนเดิม กลายเป็นเนื้องอกหรือมะเร็งได้ ดังนั้นไม่จำเป็นว่าการเป็นมะเร็งต้องมาจากพันธุกรรมครอบครัว ก็เป็นได้” อาจารย์สติมัย เล่า เพื่อให้เห็นภาพว่า

แม้ร่างกายจะมีกระบวนการซ่อมแซมตามธรรมชาติ แต่ใช่ว่าจะซ่อมแซมได้หมด เมื่อซ่อมเกินปกติจึงเกิดติ่งเนื้อ และที่ควบคุมไม่ได้คือ มีเซลล์ผิดปกติ จนกลายเป็นก้อนมะเร็งในที่สุด

“ก่อนจะกลายเป็นก้อนมะเร็ง จะเป็นติ่งเนื้อเล็กๆ ก่อน กว่าจะเป็นก้อนมีระยะเวลาให้เรารู้ตัวประมาณ 3-10 ปี"

 

ใครบ้างมีความเสี่ยง

จากข้อมูลที่คุณหมอเล่า หากทำความเข้าใจให้ดีจะรู้ว่า แม้ไม่มีคนในครอบครัวเป็น"มะเร็งลำไส้ใหญ่"มาก่อน ก็มีปัจจัยแวดล้อมอื่นๆ ที่ทำให้เป็นเกิดติ่งเนื้อหรือก้อนมะเร็งได้

คุณหมอสติมัย โยงให้เห็นว่า คนเราเมื่อใช้ชีวิตนานขึ้น กระบวนการซ่อมแซม ก็มีโอกาสผิดเพี๊ยน ดังนั้นอายุจึงมีผล วัย 50 ปีขึ้นไปย่อมมีความเสี่ยงมากขึ้น และมะเร็งชนิดนี้มักเป็นในเพศชายมากกว่าหญิง 2 เท่า หากมีประวัติครอบครัวเป็นมะเร็งชนิดนี้มาก่อน ก็จะเพิ่มความเสี่ยงเพิ่มเป็น 3 เท่า และยิ่งสูบบุหรี่มีโอกาสเป็นมะเร็งเพิ่มขึ้น 2 เท่า

ความอ้วนก็มีโอกาสเพิ่มการเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ ถ้าดัชนีมวลกายมากกว่า 23 (มาตรฐานคนเอเชีย) ทุกๆ 5 หน่วยที่เพิ่มขึ้นจะเพิ่มโอกาสการเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ 20 เปอร์เซ็นต์

ลองประเมินความเสี่ยงจากข้อมูลตรงนี้ ก็สามารถรู้คร่าวๆ ได้ว่า มีความเสี่ยงแค่ไหน อาทิ อายุ 50 ปีขึ้นไป เป็นเพศชาย สูบบุหรี่และอ้วน รวมถึงมีประวัติคนในครอบครัวเป็นมะเร็ง ย่อมมีความเสี่ยงมากกว่าคนทั่วไป แต่ไม่ต้องตกใจ สามารถป้องกันได้

 

วิธีป้องกันมะเร็งชนิดนี้

คุณหมอสติมา เล่าถึงวิธีที่มีข้อมูลและพิสูจน์แล้วว่า สามารถลดอัตราการเกิดมะเร็งลำไส้ใหญ่ได้จริง และลดอัตราการเสียชีวิตได้ด้วย

“ในอเมริกาใช้วิธีการตรวจคัดกรอง ทำให้อุบัติการการเป็นโรคลดลง และการป้องกันมะเร็งลำไส้ใหญ่ที่มีประสิทธิภาพในปัจจุบันคือ การตรวจคัดกรอง”

หลักๆ มีทางเลือก 2 วิธีคือ

1 ตรวจอุจจาระ เพื่อหาเลือดแฝงในอุจจาระที่ตามองไม่เห็น

2 ส่องกล้องลำไส้ เพื่อตรวจหาติ่งเนื้อและเนื้องอกลำไส้

เลือกตรวจแบบไหนดี

1. ตรวจอุจจาระ ประสิทธิภาพ ความไวต่อมะเร็งลำไส้ ร้อยละ 78 การตรวจวิธีนี้คาดว่าจะพบคนเป็นมะเร็ง 78 คน มีโอกาสพลาด 1 ใน 5 ขึ้นอยู่กับอุจจาระที่ตรวจในวันนั้น ส่วนความไวต่อติ่งเนื้อลำไส้ ร้อยละ 22 ถ้ายังเป็นติ่งเล็ก ๆ ยังไม่มีเลือดออก จึงมีความไวเจอแค่นั้น และมีโอกาสพลาดหาไม่เจอและเป็นผลลบ 80 เปอร์เซ็นต์

วิธีการตรวจแบบนี้ ทั้งค่าใช้จ่ายถูกหลักร้อยกว่าๆ  สะดวกปลอดภัย การตรวจควรทุกระยะ 1-2 ปี เหมือนการตรวจสุขภาพประจำปี

2 ตรวจส่องกล้องลำไส้ เพื่อตรวจหาติ่งเนื้อและเนื้องอกลำไส้ ความไวต่อมะเร็งลำไส้ ร้อยละ 100 และความไวต่อติ่งเนื้อ ร้อยละ 90 ประสิทธิภาพในการคัดกรอง สามารถตัดติ่งเนื้อออกได้ทันที

ค่าใช้จ่ายในตรวจสูง ระยเวลาตรวจทุก 10 ปี วิธีการตรวจอาจไม่สะดวกมากนัก

คุณหมอสติมัย : กับคำถามมะเร็งลำไส้ใหญ่

การกินผัก ป้องกันได้จริงไหม

การกินผลและผลไม้เป็นเรื่องดี แอปเปิ้ลหนึ่งผล ส้มหนึ่งลูกต่อวัน ลดอัตราการเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ได้ 10% 

การกินโพรไบโอติกส์ (Probiotics แบคทีเรียดี) ป้องกันการมะเร็งลำไส้ใหญ่ได้ไหม

เป็นคำถามที่ส่งเสริมการตลาด ยังไม่มีข้อมูลที่ช่วยในระยะยาว หรือพูดให้เข้าใจง่ายๆ คือ ไม่ช่วยคะ

ถ้าสามารถขับถ่ายได้ดี ป้องกันมะเร็งลำไส้ใหญ่ได้ไหม

การท้องผูก ไม่ได้เพิ่มการเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่

ผู้ชายมีโอกาสเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่มากกว่าผู้หญิง เพราะการดื่มแอลกอฮอล์และสูบบุหรี่ใช่ไหม

การดื่มแอลกอฮอล์และสูบบุหรี่ทำให้มีโอกาสให้เป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่มากขึ้น แต่มะเร็งตับน่าจะมาก่อน แค่บุหรี่ก็แย่แล้ว

ถ้ามีคนญาติสายตรงเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ ควรเริ่มตรวจคัดกรองอายุเท่าไร

ถ้าญาติสายตรงเป็นมะเร็งอายุเท่าไหร่ ให้คนในครอบครัวลบจากอายุตรงนั้น 10 ปี อยากให้รีบตรวจ เพราะไม่มีใครอยากเจอมะเร็ง ถ้าเจอแค่ติ่งเนื้อ มีระยะเวลาก่อนเป็นมะเร็ง 3-10 ปี

ถ้าต้องส่องกล้องมีขั้นตอนอย่างไร

ต้องสละเวลาหนึ่งวัน ล้างอุจจาระจากลำไส้ ทานยาเพื่อล้างลำไส้ ที่เหลือเป็นการดูแลของแพทย์ให้ยานอนหลับ 30-60 นาที ถามว่ามีความเสี่ยงไหม ก็มีความเสี่ยง ไม่ได้ปลอดภัยร้อยเปอร์เซ็นต์ มีอุปกรณ์ที่ใช้ผ่านก้นเพื่อส่องดูลำไส้ใหญ่ เป็นสายยางนิ่มๆ ถ้าบางคนมีลำไส้ที่พับหดโค้งมีโอกาสสำไส้ทะลุ ค่าเฉลี่ยที่จะเกิด 1 ใน 1,000 คน แต่ข้อดีคือ เลาะจี้ติ่งเนื้อออกได้เลย

แอนตี้ออกซิแดนท์ (สารต้านอนุมูลอิสระ) มีความสัมพันธ์กับการเกิดมะเร็งลำไส้ใหญ่อย่างไร

ถ้าวัดแล้ว ขาดวิตามินดี ทุกๆ 10 ยูนิตจากค่าปกติที่ขาดลงมา มีความเสี่ยงเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่เพิ่มขึ้น 10 เปอร์เซ็นต์ คนเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ ปริมาณวิตามินดีจะน้อยกว่าคนปกติ วิตามินดีมีประโยชน์จริง

การกินเนื้อสัตว์มีผลต่อการเกิดมะเร็งสำไส้ใหญ่ไหม

การกินเนื้อสัตว์ในคนไทย ถ้าเทียบกับคนตะวันตกจะป่วยด้วยมะเร็งเยอะกว่า เพราะการรับประทานเนื้อแดง ขนาดที่แนะนำทั่วไปไม่ควรเกิน 500 กรัมหรือ 5 ขีด ต่อหนึ่งสัปดาห์ แต่ถ้ากินสเต็กส์ก้อนโตๆ ก็เกินปริมาณแล้ว